Juridisch advies

Burgers voeren steeds vaker overheidstaken uit. Door bezuinigingen of uit eigen wens, bijvoorbeeld om voorzieningen beter aan te laten sluiten bij behoeften van buurtbewoners. Het kan gaan om een eenmalige actie, maar steeds vaker hebben deze initiatieven een structureel karakter. Dat werpt nieuwe vragen op over de manier waarop burgers zich organiseren. Eén keer met de buren een buurtschoonmaak houden is heel wat anders dan het opzetten van een plantsoendienst die het hele jaar door verantwoordelijk is voor het groenonderhoud in de buurt.

Burgerinitiatieven hebben tijd nodig om hun rol en positie scherp te krijgen.

Toekomstvaste activiteiten van burgers hebben een duurzame organisatie nodig. De wet kent daar geen aparte rechtsvorm voor. Burgers kunnen alleen kiezen uit privaatrechtelijke rechtsvormen. In de praktijk passen die niet goed bij burgerinitiatieven Het privaatrecht regelt de relatie tussen burgers onderling, tussen bedrijven onderling en tussen burgers en bedrijven. Burgers die zich willen organiseren kunnen, kort gezegd, kiezen uit de volgende rechtsvormen: een stichting, vereniging, coöperatie, BV of NV. Maar welke rechtsvorm je ook kiest, het gevolg is altijd uitsluiting: mensen moeten namelijk eerst lid (van een vereniging of coöperatie) of aandeelhouder (van een BV of NV) of bestuurslid (van een stichting) mogen worden om medezeggenschap te krijgen. Dat is anders in het publiekrecht: daar hebben burgers rechten vanwege hun positie als 'burger'. Privaatrecht creëert exclusiviteit, in het publiekrecht draait het om inclusiviteit.

–Inmiddels is een nieuwe privaatrechtelijke rechtsvorm in de aantocht, maatschappelijke BV Met de maatschappelijke BV wil het kabinet de sociale ondernemers ondersteunen in het bereiken van hun maatschappelijke missie. Hiermee wil het kabinet maatschappelijk ondernemerschap 'beter organiseren en (fiscaal) stimuleren' en het voor financiers, leveranciers en consumenten makkelijker maken om sociale en maatschappelijke ondernemingen te herkennen. De BVm zal de weg vrijmaken voor ondernemers om activiteiten uit het publieke domein te ontplooien. Private ondernemers moeten op deze manier meer ruimte krijgen om zaken van algemeen belang te dienen. Het, wellicht onbedoelde, gevolg is echter ook dat die activiteiten uit het publiek domein worden gehaald, ze worden geprivatiseerd.

Voor burgers vormt juist de verschraling van het publieke domein vaak de prikkel om zaken zelf op te pakken, als burgers. Ze willen het publiek domein niet verkleinen maar juist vergroten. Een goed voorbeeld is het initiatief van de dorpen van de gemeente Peel en Maas om als dorpsbewoners samen de ‘Hulp bij het huishouden’ op zich te nemen. Hoewel de gemeente Peel en Maas voorloper is in Nederland op het gebied van zelfsturing blijven de dorpen al jaren tegen fundamentele knelpunten aanlopen. Die knelpunten zijn op verschillende manieren het gevolg van de rechtsvorm waar het initiatief zich naar moet plooien. Het is de vraag waarom zoiets makkelijks als hulp bij het huishouden zo complex kan zijn? Daarom hebben van deze zaak een dossier aangemaakt. Via dit dossier houden we je op de hoogte van de actuele ontwikkelingen en gaan we in op de achtergronden van de knelpunten in deze zaak.

Burgerinitiatieven hebben de tijd nodig om hun rol en positie scherp te krijgen. Willen ze als ondernemers activiteiten opzetten – voor de buurt, de wijk, de bredere samenleving – of willen ze als burgers het publieke domein vergroten? Grondwerk helpt initiatiefnemers, overheid en andere betrokkenen bij het vaststellen van positie en koers.

Zie voor meer ook: Coöperatieve Vakschool